Η Ε.ΚΑ.Σ.Θ. ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1976, αποτελώντας την πρώτη Ένωση καλαθοσφαίρισης στην Ελλάδα. Πριν από αυτή, το άθλημα λειτουργούσε ως Τοπική Επιτροπή Αθλοπαιδιών από το 1965. Με τη συνεισφορά 30 ιστορικών Σωματείων της Θεσσαλονίκης, η Ένωση έδωσε οργανωτική δομή στην αγωνιστική διάθεση των νέων καλαθοσφαιριστών. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο προεδρεύτηκε από τον Άγη Κυνηγόπουλο (1976-1985), ακολουθούμενος από τον Ηρακλή Κλάγκα (1984-2000) και τον Σάββα Λόρτο (από 2000). Σήμερα, η Ε.ΚΑ.Σ.Θ. διοργανώνει εκτεταμένα πρωταθλήματα για Άνδρες (Α-Β-Γ-και Γ1), Γυναίκες, Κ/20, Εφήβους, Παίδες, Νεανίδες, Κορασίδες, καθώς και ετήσια τουρνουά Παμπαίδων-Παγκορασίδων και Μίνι Αγοριών-Κοριτσιών. Συμμετέχουν περίπου 170 Σωματεία του Νομού, πραγματοποιώντας περίπου 4500 αγώνες ετησίως σε περισσότερα από 60 κλειστά γυμναστήρια της Θεσσαλονίκης, με τη συμμετοχή περίπου 10.000 αθλητών και αθλήτριών. Η Ένωση δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον αναπτυξιακό τομέα και στα ηλικιακά πρωταθλήματα, εξασφαλίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερους και ποιοτικότερους αγώνες. Οι πρωταθλήτριες ομάδες της Ε.ΚΑ.Σ.Θ. διακρίνονται συχνά στα Πανελλήνια Πρωταθλήματα, επιβεβαιώνοντας τη φήμη της ως "Μπασκετομάνα".